Hub Aan Dadku Maamulayn: Soomaaliya iyo Halista AI-da Dagaalka

Qiyaas goob dagaal oo aanay askar ku sugneyn, diyaarado aan duuliye wadin oo is‑daba socda, kuwaasoo si madax-bannaan u go’aansanaya cidda la beegsado iyo cidda la dhaafo. Waxaad mooddaa filim sci fi, balse maanta waa xaqiiqo meelaha qaar ka jirta, arrintaasina waxay ka dhigeysaa in mowduuca hubka caqliga leh (AI) ee iskiis u shaqeeya (autonomous weapons) uu noqdo mid degdeg ah oo u baahan in si dhab ah loo eego.

Barnaamij dhawaan ka baxay VPRO Tegenlicht, Elke Schwarz oo ah saynisyahanad cilmiga falsafadda siyaasadda, waxay ka digtay kororka degdegga ah ee hubka loo yaqaan “killer robots”: hub ku shaqeeya AI (caqli la farsameeyay) oo si madax-bannaan u go’aansada cidda la dilayo iyadoo aan bini-aadam faragelin. Arrintani waxay leedahay dhibaatooyin anfacaya dhinacyada akhlaaqda, sharciga iyo xasiloonida caalamka.

Waa maxay hubka iskiis u shaqeeya?

Hubka iskiis u shaqeeya (autonoomiga ah) waa qalab, sida diyaarado drones ah ama robot-yo, kuwaas oo isticmaalaya caqliga la farsameeyay (AI) si ay u fuliyaan howlgal ciidan iyada oo aan qof si toos ah u maamuleynin. Waxaa tusaale ahaan lagu tilmaami karaa drones si madax-bannaan u samaynaya kormeer, u aqoonsanaya bartilmaameedka, uguna ridaya gantaallo.

Inkastoo hadda weli dadku ku lug leeyihiin habka go’aanka (oo loo yaqaan “human-in-the-loop”), tignoolajiyada militari ee dunida waxay si tartiib tartiib ah u wareegeysaa dhanka nidaamka “human-on-the-loop” (dadku waxay kaliya dusha ka eegayaan) ama xitaa “human-out-of-the-loop” (dhammaan go’aamada waxaa qaadaya mashiinka). Taas macnaheedu waa: AI-da ayaa go’aaminaysa cidda la dilo iyo cidda la dhaafo.

Maxay arrintani u tahay mid khatar ah?

Elke Schwarz waxay iftiimisay halis weyn: marka go’aanka ku saabsan nolosha iyo dhimashada loo daayo mashiin, waxaa meesha ka baxaya xisaabtan bini-aadam ah. Dadku way qaldami karaan, haa, laakin sidoo kale waxay sameyn karaan go’aano ku saleysan damiir, xanuun, ama ixtiraam bini’aadannimo. AI-du ma laha dareen ama akhlaaq, waxay ku shaqeysaa koodh iyo tirooyin.

Waxaa intaas dheer in AI-du ay si sahlan ugu dhici karto eex iyo qallooc. Haddii xogta lagu tababaro ay khaldan tahay ama ay leedahay eex, AI-du waxay si qalad ah u beegsan kartaa dad aan waxba galabsan. Waa maxay haddii drone uu ku beegsado qof ku saleysan “dhaqdhaqaaq lala yaabay”, iyada oo uu yahay qof caadi ah?

Tartan hub casri ah oo dunida ka socda

Inkastoo caalamku uu xeerar adag u sameeyay hubka kiimikada ah iyo miinooyinka, weli lama helin sharciyo cad oo xakameeya hubka iskiis u shaqeeya. Hay’adaha sida Qaramada Midoobay iyo ururo xuquuqda aadanaha ah ayaa ka baaqaya in la mamnuuco hubkan, balse waddamo awood leh sida Mareykanka, Shiinaha, Ruushka iyo Israa’iil waxay maal-gelinayaan balaayiin doollar si ay u horumariyaan hubkaas.

Elke Schwarz waxay sheegtay in tartan hub casri ah uu hadda socdo, waddamo badan ayaa isku dayaya in ay is dhaafaan xagga xawaaraha, awoodda iyo caqliga hubka ay samaynayaan. Tani waxay keeni kartaa in dagaal si fudud loo bilaabo, maadaama aysan askar nool khatar ugu jirin dagaalkaas.

Soomaaliya?

Soomaaliya waa mid ka mid ah dalalka uu si toos ah u taabanayo isticmaalka hubkan, inkastoo aysan laheen wax tignoolajiyad ah. Waxaa dalka laga fuliyay duqeymo badan oo drone ah oo ay fuliyeen Mareykanka, Turkiga iyo dalal kale, iyagoo beegsanaya Al-Shabaab ama kooxo kale.

Soomaaliya waxaa looga faa’iideystaa sidii tijaabo

Waddamada horumarsan waxay mararka qaar adeegsadaan dalalka dhibaatooyinka leh sida Soomaaliya si ay ugu tijaabiyaan hubkooda casriga ah. Maadaama aysan jirin la xisaabtan muuqda, hubkan waxaa lagu adeegsadaa si aanay dad badan u ogaan, isla markaana dadka Soomaaliyeed aysan u helin meel ay ku dacweyn karaan khaladaadka dhacay.

Dad rayid ah ayaa la beegsaday

Duqeymo badan ayaa lagu dilay dad aan waxba galabsan, gaar ahaan carruur, haween iyo xoolo dhaqato. Waxaa la sheegay in drones ay adeegsadeen AI si ay u go’aamiyaan “bartilmaameedyo” taasoo keentay in dad rayid ah lagu tilmaamo inay yihiin khatar.

Ma jiro xisaabtan iyo cadaalad

Dowladda Soomaaliya ma laha awood ciidan oo ka hortagi karta duqeymahan, mana jirto cadaalad loo helo dadka waxyeelloobay. Ma ogtahay qof Soomaaliyeed oo maxkamad la horgeeyay ciddii dishay qoyskiisa drone? Maya. Waxaa jira god madaw (legal vacuum) ah cidna mas’uul kama aha qaladaadka.

Soomaaliya ma laha awood is difaac

Soomaaliya ma haysato nidaamyo difaac oo AI ah, mana samayn karto hubkaas. Sidaa darteed, waxay noqotay dal aan is difaaci karin marka laga duqeeyo cirka, lana beegsado dadka shacabka ah, iyadoo aanay jirin hab sharci ah ama diplomasi ah oo lagu hor istaago.

Maxaa xal ah?

Inkasta oo Soomaaliya aysan awood ciidan u lahayn inay joojiso hubkan, haddana waxay qaadi kartaa dhowr tallaabo:

Soomaaliya waxay ku biiri kartaa dalalka ka soo horjeeda hubka iskiis u shaqeeya
Waxaa jira in ka badan 30 dal oo codsaday in la mamnuuco hubkan, Soomaaliya-na waa inay si cad u sheegtaa mowqifkeeda.
La shaqeynta ururada bulshada rayidka
Hay’adaha xuquuqda aadanaha iyo suxufiyiintu waxay diiwaan gelin karaan dhacdooyinka khaladka ah si caddaalad loogu raadsado.
Iskaashi goboleed oo xagga sharciga iyo akhlaaqda ah
Dalalka Afrika waa inay cod mideysan yeeshaan si ay u difaacaan dadka gobolka, iyagoo u doodaya in hubkan la mamnuuco sida miinooyinka dhulka.
Shuruudo saara deeq bixiyeyaasha militari
Soomaaliya waxay heli kartaa taageero militari, balse waa inay ku xirtay sharciyo adag, sida ilaalinta dadka rayidka ah, iyo warbixin laga bixiyaa weerarrada.

Gunaanad: Dagaal aan damiir lahayn

Elke Schwarz waxay sheegtay in arrintan aysan ahayn horumar tignoolajiyeed oo keliya, balse ay tahay su’aal ku saabsan damiirka bini’aadamka. Marka robot go’aan ka gaadho dhimashada qof aan waxba galabsan, ma jirto cid masuul ah, mana jirto garsoor u istaagi karta dhibbanaha. Taasi waxay keeni kartaa dagaal aan xuduud lahayn oo aan bini’aadannimo ku salaysnayn.

Soomaaliya maanta waa dhibbane, laakiin berri waxay noqon kartaa dal kale. Waa inaan si wadajir ah uga hortagno in nolosha dadka laga dhigo tirooyin ay AI-da xukunto.

Ma qabtaa su’aal, fikrad ama mashruuc aad rabto inaad nala wadaagto? Waxaan jeclaan lahayn inaan kula xiriirno ama nala soo xiriir.Comment, like and share sidaan dadkeena wax uu barno.

Sido kale akhriso: Khatarada AI-ga Maanta Jooga: Digniinta Geoffrey Hinton