Walaal, sidee baan ganacsi uu bilaabi karaa anigoo aan lacag haysan?
Dir qoraalkan qof walba oo shaqo la’aan ah ama leh rajo in uu shaqeeysto. Waxuu ka bilaabi karaa hal fikir.
Waa su’aal aan si joogto ah u maqalno. Waxaa laga yaabaa adiguna aad isweydiisay. Waxaa laga yaabaa walaalkaa ama saaxiibkaa uu kugu yiri. Dad badan ayaa ku nool magaalo ama tuulo, haysta taleefan gacanta ah, balse aan garanayn meel ay wax ka bilaabaan.
Qoraalkan ma aha mid kuu sheegaya riyo aan la taaban karin. Waxa uu kuu sheegayaa 10 waddo oo aad u bilaabi karto noloshaada, maanta.
Mohamed & hal kiishin shinnida
Mohamed wuxuu ku nool yahay Beledweyne. Waxa uu UNIDO ka helay tababar iyo hal kiishin shinni ah. Maanta wuxuu leeyahay 100. Waxa uu ka bilaabay saqafka gurigiisa. Ma lahayn degree ama internet degdeg ah. Laakiin wuu bilaabay.
“Mr. Dhicis had been working as a small-scale bee farmer.” (UNIDO Somalia)
Su’aasha kugu xigta waa: adigana maxaad hadda qaban kartaa?
Ayaan, Adeeg bixiyaha EVC/ZAAD
Ayaan waxay ku nooshahay magaalada Burco. Iyadoo taleefan gacanta ah iyo aqoonsi yar ka heshay shirkadda EVC, waxay noqotay adeeg-bixiye. Waxay maalintii sameysaa boqolaal SOS oo ka timaadda dad xaafadda deggan.
“Mobile money directly and positively impacts financial inclusion in Somalia…” (UNDP Somalia Report 2023)
Shaqo la’aanta ka dib, Ayaan waxay noqotay qof dumar ah oo lacagtooda gacanta ku haya, iyadoo aan lahayn xafiis ama dukaanno weyn.
Mama Maryan, cunto karis ee Muqdisho
Maryan waxay bilaawday in ee cunto sameyso, degmada Wadajir. Hal dher iyo hal foorno ayay ku bilowday. Maanta, waxay shaqaaleysiisaa 3 qof oo kale, waxayna cunto u samaysaa qoysas iyo xafiisyo.
“Bushka Mama Maryan is owned by a female entrepreneur named Maryan…” (Voices from Mogadishu – Somalia Resilience Programme, 2022)
Shaqooyinka yar-yar sidaan oo kale waxay badbaadiyeen dad badan. Maryan waxay tusaale u tahay haweenka ganacsiga ku bilaaba si tartiib ah, laakiin leh niyad iyo qorshe.
“Shaqo kasta oo xalaal ah waa qiimo”
10 Fikradood oo dhab ah, lacag lagu kasban karo (xitaa adigoo aan internet haysan)
| Magaca shaqada | Halbeeg | Goob | |
|---|---|---|---|
| 1 | Gacmo-ku-shaqeeye: kabalyeeri, tole iwm | $5–$30/maalin | Magaalo ✅ Tuulo ✅ |
| 2 | Beeraley yar: digaag, basasha, beero yar yar | xilliyeed | Tuulo ✅ |
| 3 | Shinnida magaalada: malab iib ah | $20–$100 bishii (marka la helo malab wanaagsan) | Magaalo ✅ |
| 4 | Adeegga EVC/ZAAD (Mobile money agent) | komishan | Magaalo ✅ Tuulo ✅ |
| 5 | Dayactirka taleefanka & software | $1–$10/maalin | Magaalo ✅ |
| 6 | Turjumaad / qoraallo AI TTS ah | freelance | Magaalo ✅ |
| 7 | Abuurista muuqaalada Tiktok/YouTube | marka la dhiso | Magaalo ✅ |
| 8 | Ganacsi yaryar: cunto fudud, biyo, internet kaarar | $2–$5 bilow | Magaalo ✅ Tuulo ✅ |
| 9 | Bixinta casharro / “whatsapp fasal” | $, ama barter (is-weydaarsi) | Magaalo ✅ |
| 10 | Errand runner / adeeg socod | $, ama barter (is-weydaarsi) | Magaalo ✅ |
Maxaa la sameeyaa haddii aad 0 lacag haysato?
Usbuuca 1: Bar xirfad, online ama qof agtaada ah
Usbuuca 2: La socda qof xirfadle ah
Usbuuca 3: Bilaaw adeeg tijaabo ah
Usbuuca 4: Ka dhig mid lacag dhalinaya
Waxaad u baahan tahay: go’aan & adkeysi
Shaqo kasta oo xalaal ah waa qiimo. Dadka guuleysta ma ahan kuwa sugaya ‘shaqo wanaagsan’, waa kuwa bilaaba shaqo kasta oo suurtagal ah.
Qaar baa sugaya shaqo xafiis oo mushahar leh, laakiin qof iibinaya biyo qabow ama sameeya cunto yar maalintii wuxuu heli karaa $5–10, taasoo ka badan mushaharka la sugayo bishii. Shaqo yar oo xalaal ah oo maanta la bilaabo ayaa ka qiimo badan sugitaan aan la hubo.
Wax walba ma bilaabaan lacag. Laakiin wax walba oo lacag keena waxay bilaabmaan niyad iyo feker.
“Ma lahaan kartid dhammaan qalabka. Balse waxaad lahaan kartaa go’aanka inaad ka faa’iideysato waxaad hayso.”
Dad badan waxay sugaan wifi, lacag, ama qof ay la tashadaan. Adigana miyaad sugaysaa mise waad bilaabi doontaa?
Qoraalkan waxaa laga yaabaa inuu beddelo qof aad taqaan
Haddii uu wax kuu faa’iideeyay adiga, u dir qof kale. Waxa lagu uu bilaabi karaa wax yar. Waxaa dhisi kartaa nolol weyn.
Hadda adiga laftaada: keebaa aad maanta bilaabi kartaa?
Dad badan oo Afrika ka tirsan wey bilaabeen si la mid ah
Dalka Koonfur Afrika, in ka badan 72% ganacsiyada yaryar waa kuwo aan rasmi ahayn, sida kuwa suuqyada wax ka iibiya, adeegyada waddooyinka, iyo ganacsiga dib-u-warshadaynta.
“Most informal workers earn a living without needing a job title, they create value with what they have.” (UNDP South Africa, 2022)
Qaar waxay sameeyaan waxyaabo sahlan sida biyaha qabow, alaabta guryaha la farsameeyo ama adeeg taleefan. Tani waxay tusinaysaa in dadka qaar sameeyaan noloshooda adigoo aan lahayn lacag badan, balse leh qorshe, feker iyo bilow yar.
“M-Pesa, ZAAD, iyo EVC waxay u oggolaanayaan dad badan inay lacag helaan, xitaa iyagoo aan bangi lahayn ama internet joogto ah haysan.” (World Bank East Africa, 2023)
Ma qabtaa su’aal, fikrad ama mashruuc aad rabto inaad nala wadaagto? Waxaan jeclaan lahayn inaan kula xiriirno ama nala soo xiriir.
Sido kale akhrisoo: Maxay tahay faa’iidada barashada AI haddii aynaan maanta ka faa’iideysan karin?